بررسی تطبیقی نبوت از دیدگاه فارابی و اسپینوزا

باور به نبوت، بعد از اعتقاد به خداوند، مهم¬ترین تکیه¬گاه عقیدتی ادیان ابراهیمی است. از نظر فارابی و اسپینوزا نبوت و وحی حقایقی هستند که از عالم غیب به بشریت افاضه شده و برای اقناع و هدایت و به سعادت رساندن عامه مردم ضروری¬اند؛ زیرا عامه مردم مستعد خیال¬اند و توانایی درک عقلی و فلسفی بسیاری از مسائل را ندارند. کمال تخیل، مهم¬ترین ویژگی انبیاست وزبانِ آن؛ یعنی ¬تمثیل، استعاره و خطابه ¬برای توده¬ها مناسب¬تراست. از طرفی تعلیمات اخلاقی پیامبران موافق عقل سلیم است و از این ¬رو وحی و عقل(دین¬و¬فلسفه) متعارض یکدیگر نیستند. در نظر فارابی نبوت انبیا ناشی از کمال تعقل و تخیل آنان است، بنابراین انبیا هم فیلسوفند و هم نبی. انبیا، هم از راه قوه ناطقه و هم از راه قوه متخیله با مجاری فیض الهی در ارتباط هستند. از نظر اسپینوزا نیز نبوت یا وحی، معرفتی است که خداوند بر انسان نازل کرده¬است. در نبوت، حقیقت در قالب زبانی تخیلی در¬آمده¬است و از این¬ رو کارکرد نبوت مربوط به تخیل است. پیامبران از جهت داشتن قوه خیال شبیه قانونگذاران وسیاست¬مداران هستند. اسپینوزا انبیا را فیلسوف بشمار نمی¬آورد، یعنی انکار می¬کند که آنان واجد توانایی¬های عقلی برجسته¬ای باشند. بنابراین در نظر وی، کتب آسمانی تورات وانجیل را نمی¬توان متونی فلسفی قلمداد کرد. در نظر اسپینوزا انبیا نسبت به همه¬ چیز علم نداشتند، آنها بی¬تردید بشر بودند، با تمامی ویژگی¬ها و لوازم بشریت. و از این حیث علم و آگاهی آنها نسبت به مباحث نظری، حدود و ثغوری داشته¬است. آنچه که موجب تمایز این پیامبران از مردمان معمولی می¬شود، نه برجستگی¬عقلانی آنها، بلکه نیل به مقام دریافت وحی و پاکیزگی و تقوای اخلاقی¬شان است.